به گزارش خبرنگار ايکنا؛ نشست «نگرشي نو به محکم و متشابه»، امروز، 23 آذرماه با حضور جمعي از اساتيد دانشگاه و علاقه‌مندان، در دانشکده ادبيات و علوم انساني دانشگاه خوارزمي برگزار شد که در اين نشست ابتدا روح‌الله نجفي، عضو هيئت علمي دانشگاه خوارزمي به ارائه نظريه خود پرداخت که مي‌توانيد اين نظريه را اينجا بخوانيد.
جعفر نام، عضو هيئت علمي گروه قرآن و حديث دانشگاه قم در اين نشست با نقد نظريه روح‌الله نجفي، عضو هيئت علمي دانشگاه خوارزمي بيان کرد: يک واژه مي‌تواند معاني متعددي داشته باشد که البته سياق، در اين زمينه تعيين‌کننده است. آقاي نجفي، «آيات» را به معناي عبرت‌ها گرفته‌اند، اما سياق در آيه 7 سوره آل‌عمران اين معنا را نمي‌رساند. در مواردي که آيات به معناي عبرت‌ها است، همنشين‌هاي خاصي وجود دارد که با توجه به آنها مي‌توان معناي آيه را عبرت گرفت. براي نمونه زماني که خداوند اشاره به ديدن آيات الهي مي‌کند، در اينجا مراد امور تکويني و عبرت‌ها است.
وي تصريح کرد: اگر در آيه‌اي که خداوند از عبارت «آيه» استفاده مي‌کند، عبارت‌هايي نظير تلاوت وجود داشته باشد، اين نيز يک همنشين و قرينه است که ما نمي‌توانيم مراد از «آيه» را عبرت بگيريم. براي نمونه مي‌توان به آيات «إِذا تُتْلي عَلَيهِ آياتُنا قالَ أَساطِيرُ الأَوَّلِينَ»، «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ»، «وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ» و «مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ» اشاره کرد که در اين آيات، مراد از «آيه» نمي‌تواند عبرت باشد.
اين استاد دانشگاه در ادامه افزود: اينکه ايشان «محکمات» را به معناي عبرت‌هاي واقع شده معنا کرده است، بسيار تکلف‌آميز است. محکمات که به عنوان صفت براي قرآن باشد، در سوره محمد(ص) داريم که مي‌گويد «وَ يَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا لَوْ لا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْكَمَةٌ وَ ذُكِرَ فِيهَا الْقِتالُ .»، در حقيقت «محکمه» با ذکر قتال عطف شده است و اگر اين را در کنار روايات بگذاريد که از صحابه و تابعان نقل شده است، مي‌بينيم که مراد از آيه محکمه را آيات احکام دانسته‌اند. علت اينکه آيات‌الاحکام به عنوان آيات محکم شمرده شده است نيز اين اينکه به اين احکام عمل مي‌شده و مورد ابتلا بوده است. آيات متشابه نيز مورد ايمان بوده و در روايات آمده است که به محکمات عمل کنيد و به متشابهات ايمان آوريد. همچنين در اين زمينه تلقي گذشتگان که نزديک به نزول قرآن بودند نيز اهميت بالايي دارد.
وي بيان کرد: بنابراين ما شاهدي نداريم که بخواهيم آيات محکم را به معناي عبرت در نظر بگيريم. نظر بنده اين است که آيات محکم، آيات‌الاحکام است و مراد از آيات متشابه، با توجه به سياقي که آيه 7 سوره آل عمران دارد، آيات قيامت است. در قرآن داريم که متشابه را شبيه نعمت‌هاي دنيوي گرفته است، چنانکه مي‌گويد «قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا». بنابراين به اعتبار اينکه نعمت‌هاي بهشتي را شبيه نعمت‌هاي دنيا مي‌داند، متشابه است، همچنان که در دنيا نيز نعمت‌هايي مانند عسل و . وجود دارد، در آخرت نيز شبيه نيز هست.
نام در ادامه با اشاره به معناي «ام‌الکتاب»، تصريح کرد: اينکه بگوييم مراد اين است که آيات متشابه را به آيات محکم بازگردانيم، دلالتي ندارد. همچنين در جاي ديگر قرآن که «ام الکتاب» آمده، مراد لوح محفوظ است، چنانکه مي‌گويد «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ» که به معناي بخشي از قرآن نيست. در جاي ديگر نيز داريم که «ام» را به «قري» اضافه کرده که منظور مکه است و به قرينه اينکه بعد از آن عبارت «حولها» را دارد، مراد جايي است که مرکزيت داشته باشد.
وي بيان کرد: بنابراين ما برگشت متشابه به محکم را نداريم. گفته‌اند که بچه به مادر برگشت مي‌کند و از همين رو بايد متشابه را به محکم بازگرداند، اما اساساً متشابه به معناي تشبيه و تشبيه يعني چيزي که روشن است و هيچ نيازي ندارد که براي فهم معنايش به آيه ديگري ارجاع دهيم. متشابه در جاي ديگر قرآن هم به معناي آيات قيامت به کار رفته است. خداوند در سوره زمر مي‌گويد «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّه». در اينجا مراد از کتاب، تمام آن نيست، چون وقتي سوره زمر نازل شد، هنوز نيمي از قرآن نازل نشده بود و در اينجا با توجه به اينکه در آيه بعد اشاره به عذاب کرده است، مراد از متشابه عذاب هاي اخروي است.
نام در ادامه بيان کرد: در سوره آل عمران نيز پس از آيه هفتم اشاره دارد که راسخان در علم به خداوند مي‌گويند که تو جمع‌کننده مردم در روز قيامت هستي؛ انک جامع الناس ليوم لا ريب فيه؛ بنابراين در سياق آيه هفت آل عمران، قرينه‌اي هست که دلالت داشته باشد، مراد از متشابه، آيات قيامت است.
وي با اشاره به اينکه نمي‌توان «تأويل» را به معناي فرجام گرفت، تصريح کرد: آنچه که در آيات و روايات در مورد تأويل داريم اينکه تأويل را به معناي واقعيت به مصداق خارجي گرفته‌اند. در روايت داريم که تأويل برخي از آيات قرآن آمده اند که عبارت از همان قصص گذشتگان است که تأويل آن به وقوع پيوسته و تأويل برخي از آيات در آينده مي آيد که عبارت از همان حوادث قيامت است و برخي از آيات تأويلشان در خودشان است که عبارت از همان احکام اند. در احکام، از واقعيات و مصاديقي خبر داده نمي شود؛ بلکه انشاء و ايجاد مي گردد. اينکه مي‌گويد نماز را اقامه کنيد، به اين معنا نيست که نماز اقامه شد، بلکه مي‌خواهد با اين امر نماز را ايجاد کند.
نام در ادامه افزود: مرجع ضمير در «تأويله» که در آيه هفتم سوره آل عمران آمده، کل قرآن نيست؛ بلکه «ما تشابه»؛ يعني آيات متشابه قرآن است. تأويل يا مصداق خارجي آيات متشابه را که عبارت از آيات قيامت باشد، هيچ بشري نمي داند و آنها مثل مصداق خارجي آيات قصص نيستند که بشر به آنها آگاهي دارد. بشر هرگز از حقايق اخروي آگاهي ندارد و لذا گفته شده است که «ما يعلم تأويله الا الله؛ تأويل آنها را کسي جز خدا نمي داند. بشر فقط مشابه هاي دنيوي آنها را آگاه است و اين در حالي است که به تصريح آيات و روايات حقايق اخروي هرگز عين حقايق دنيوي نيست.
درباره این سایت